روستای فُشتَنق

اضافه کردن خاک سفید در شیره انگور

دستاورد علمی و تجربی نیاکان در روستای فُشتَنق

اما نکته قابل توجه در این سنت کهن، استفاده از نوعی خاک در تهیه شیره انگور است، خاکی سفید یا شیری رنگ که از دل کوهها و تپه ها بدست می آید .

این خاک را گذشتگان این مرز و بوم به صورت تجربی از دل کوه به دست آورده‌اند و به دلیل دارا بودن مقداری آهک در خاک شیره، تمامی املاح و ناخالصی‌های آب انگور را می‌گیرد و آبی زلال برای تهیه شیره تحویل می‌دهد.

خاک شیره خاکی قلیایی بوده و برای خنثی کردن اسیدیته آب انگور باید استفاده شود، چرا که محیط اسیدی باعث رشد و فعالیت باکتری‌ها می‌شود و در فرآیند تولید شیره پس از شستشو و آب‌گیری،

برای جدا کردن ناخالصی‌های آب انگور مقداری خاک شیره اضافه می‌کنند که این خاک با خاصیت قلیایی، حاوی املاح معدنی همچون کلسیم، منیزیم، سدیم، منگنز، آهن، مس و روی است و آب انگور که خاصیت اسیدی دارد، چنانچه خنثی نشود، موجب ترش شدن شیره انگور می‌شود.

خاک شیره همچنین موجب ته نشینی سریع املاح جامد مانند تفاله انگور شده و به آب انگور شفافیت می‌دهد،

وجود کربنات کلسیم (آهک) که یک ماده ضد عفونی کننده است، موجب حذف باکتری‌ها و آنزیم‌های مضر شده و در حین حرارت باکتری‌ها و کپک‌های مضر را از بین می‌برد.

خاک شیره به نوعی ضد عفونی کننده آب انگور است

پس از اینکه آب انگور گرفته شد، به میزان لازم خاک شیره را اضافه می‌کنند و شب تا صبح نگه می‌دارند تا املاح آن گرفته شود و صبح روز بعد آب زلال انگور را جدا کرده و برای پخت روی آتش قرار می‌دهند

موقعیت جغرافیایی خاک مربوطه

در حوالی قسمت غربی کلاته آبجنگ است

و چنانچه حرکت از سمت و مبدا روستا را نظر بگیریم در سمت چپ

و پشت یک تپه کوچک خاکی و نرسیده به کلاته مذکور است .

فُشتَنق در بهاران

آن زمانی که لب از ساغر گلهای تو من نوش کنم

ناگهان درد و غم و ناله جانسوز فراموش کنم

آن زمانی که نسیم لای درختان انار می خواند

دیده بر بندم و اندیشه و لبها همه خاموش کنم

آن زمان عقل که تصمیم گرفت ست فضولی بکند

عقل را وز نفس باده آبجنگ تو مدهوش کنم

بی حجابی کنم از پرتو خورشید تو عریان بشوم

شعله عقل زهر چشمه جوشان تو خاموش کنم

در بهاری که زمینت شده چون خانه گلها و علف

پیرهنی را ز همه لاله وحشی تو تن پوش کنم

شعری در مورد روستای فشتنق

فشتنق و کوچه هایش خاک است و باد و باران

با باغهای زیبا با رقص شا خساران

آب جنگ و چشمه هایش با سبزه های انبوه

شبهای خوب پاییز با زوزه شغالان

بر تپه های خشکش روییده خار و خاشاک

تنها کلاغ پیری بر یال کوهساران

با هر طلوع خورشید آنگه که بعد باران

پرواز شاپرکها بر شبنم درختان

گفتند که خانه دیو دیدم که چارطاقی ست

نا گه به یادم افتاد اندیشه نیاکان

بر سنگ و خشتها یش جا مانده پای زرتشت

بر طاق نیمه جانش آهنگ پاک یزدان

یک پیرمرد تنها با پینه های دستش

بس دانه می فشاند بر سطح خاکساران

یک پیرمرد دیگر با گوسفند و بزها

می رفت به راه دوری آهسته و خرامان

آن دور تر کسی بود شاید که شخم میزد

بر پهنه زمینش با چوب و با اُلاغان

قوری و چای و آتش چوب انار و گردو

ما و سر چراغدون اینک کنار قندان

علیرضا عابدیان بادی 93/08/11 روستای فشتنق

فُشتَنق در بهاران

از ساغر گلهای فُشتَنق

آن زمانی که لب از ساغر گلهای تو من نوش کنم

ناگهان درد و غم و ناله جانسوز فراموش کنم

آن زمانی که نسیم لای درختان انار می خواند

دیده بر بندم و اندیشه و لبها همه خاموش کنم

آن زمان عقل که تصمیم گرفت ست فضولی بکند

عقل را وز نفس باده آبجنگ تو مدهوش کنم

بی حجابی کنم از پرتو خورشید تو عریان بشوم

شعله عقل زهر چشمه جوشان تو خاموش کنم

در بهاری که زمینت شده چون خانه گلها و علف

پیرهنی را ز همه لاله وحشی تو تن پوش کنم

دیباچه ای بر تبار شناسی واژه دیو

با توجه به استقرار سازه دوران ساسانیان در روستای فشتنق

( خانه دیو = خانه خدا)

مفهوم ديو در طول تاريخ با فرازها و فرودهاي فراواني روبه رو بوده است،

چنانچه زماني درمقام خدايان پرستش ميشده

و طي دوراني بس طولاني به مثابة اهريمن و شيطان درآمدهاند

و تمامي جلوه هاي زشت و پليد به آنها نسبت داده شده است.

در فارسي ميانه،

ديو و اهريمن در كنار هم قرار گرفته اند و به تدريج ديو همچون اهريمن تلقي شده است.

ازسويي ديگر در بخشي از روايتها و باورهاي مردميِ بازمانده از دوره هاي كهن،

ديوان همچون مردمان معرفي شده اند و هيچ ويژگي غيرطبيعي ميان آنها و انسانها ديده نميشود.

نزد ايرانيانِ پيش از زردشت، ديوان مقدس بودند

و در كنار ايزدان ديگر پرستش مي شدند.

به تدريج و به ويژه در زمان تجلي آيين مزديسنا، ديوها از جايگاه پرستش نزول كردند

و همچون آفريدگان اهريمن پنداشته شدند؛

اما در سنت هندي به ويژه در وداها، ديوها جايگاه خود را حفظ كردند.

از اينرو در اوستا ، ديو به عنوان خداي بد و اهريمن قلمداد میشود

و در فرهنگ زبانی سنسكريت : دوه به معناي خداي خوب است كه مورد پرستش قرار ميگيرد.

برخی محققین و نظریه پردازان

ديوان را وابسته به آيين مهر و میترایی و آنها را همچون مهر، ناهيد و ديگر فرشتگاني میدانند

كه بعدها توسط زردشت طرد شده اند.

واژة ديو در اصل براي نشان دادن ایزدانِ فروغ و روشنايي به كار ميرفته

كه تا مدتها در مناطق شرقي فلات ايران پرستيده ميشدند.

از اينرو، به پرستندگان ديوان، ديويسان يا ديويسنا گفته شد.

با گسترش آيين زردشت ، ديوان به عنوان خداهایی كه از دشمنان حمايت ميكنند، شناخته شدند

و زردشت آنها را عناصر و نيروهاي جهان بدي و ناپاكي معرفي كرد.

از اينرو، ديوان به اهريمن پيوستند و درنتيجه، واژة ديو از معناي خدایی تهي شد

و به عنوان موجودي خبيث كه آفریده اهريمن است، به كار رفت.

دیو یکی از واژه های کهن و قدمت آن به دوران آریاییان می رسد.

دیوان گروهی از پروردگاران و خداهای آریائی بوده اند.

پس از جدائی ایرانیان از هندوان و ظهور زرتشت ،

پروردگاران مشترک قدیم یعنی دیوها که مورد پرستش هندوان بودند،

نزد ایرانیان گمراه کنندگان و شیاطین خوانده شدند.

چنانکه در آئین مزدیسنا کلاً به مردم بدمنش هم اطلاق می شود.

واژه دیو در اوستا به صورت دَئوَ و در زبان پهلوی : دِو و در فارسی : دیو گفته می شود.

در زبان هند باستان دِوَ یا دَئوه به معنی فروغ و روشنائی و نام خداست.

اشتقاق این واژه در میان اقوام آریائی نیز معنی خدا دارد .

و در دین هندوئیسم به معنی خدا و الوهیت است.

در اسطوره آفرینش آمده است که پس از آنکه اهورامزدا دست به آفرینش جهان مینوی و مادی زد

و امشاسپندان و ایزدان و فروهرها پدید آمدند،

اهریمن هم بیکار ننشست و دست به آفرینش جهان بدی زد

و در برابر امشاسپندان، کماریکان و در برابر ایزدان، دیوان را پدید آورد.

به این ترتیب در برابر هر ایزدی و در برابر خدایان ، دیوی به کار گمارده شد.

و تعداد و شمار دیوان را مانند ایزدان بسیار می نویسند.

مثل خدای باران : دیو کم آبی

خدای راستی : دیو کژی و دروغ

خدای روشنایی : دیو تاریکی

خدای انصاف : دیو خودخواهی

و .

دیو = خدا - شیطان -

فارسی میانه = از زبانهای کهن ایرانی است

ایزدان = خدایان - پروردگاران - الهه و رب النوعها

امشاسپندان =  از صفان خداوند و اهورامزداست

مزدیسنا = مجموع فرامین و دستورهای زرتشت

وداها = دانش و حکمت در فرهنگ قدیم آریائیهای هند

اوستا = دانش و حکمت در فرهنگ قدیم آریائیهای ایران

سنسکریت = نام زبان کهن و قدیمی هندوستان

هندوئیسم = آیین قدیم مردمان هند

فَرَوَهَر = جوهر حیات و جاودانگی و فناناپذیری روح

فاصله و مسافت روستای فشتنق

نسبت به برخی روستاها و شهرهای اطراف

( مبنای محاسبه بر اساس جاده آسفالت و خاکی های پرتردد

و همچنین دوربرگردانها انجام گرفته است )

از فشتنق به سبزوار : 48 کیلومتر
از فشتنق به ساروق : 19 کیلومتر
از فشتنق به ریوند : کیلومتر
از فشتنق به نامن : 27 کیلومتر
از فشتنق به باشتین : 30 کیلومتر
از فشتنق به استیر : 32 کیلومتر
از فشتنق به کایف : 17 کیلومتر
از فشتنق به زردکوهی : 38 کیلومتر

از فشتنق به کلاته سادات بالا: 29 کیلومتر
از فشتنق به داورزن : 50 کیلومتر
از فشتنق به مزینان : 58 کیلومتر
از فشتنق به شاره : 80 کیلومتر
از فشتنق به دلبر : 73 کیلومتر
از فشتنق به کراب : 70 کیلومتر
از فشتنق به ابارش : 46 کیلومتر
از فشتنق به مقیسه : 51 کیلومتر
از فشتنق به چشام : 51 کیلومتر
از فشتنق به بروغن : 54 کیلومتر
از فشتنق به شهر آیین : 46 کیلومتر
از فشتنق به صد خرو : 31 کیلومتر

از فشتنق به مهر : 25کیلومتر
از فشتنق به مشهد : 296 کیلومتر
از فشتنق به شاهرود : 230 کیلومتر
از فشتنق به تهران : 632 کیلومتر
از فشتنق به نیشابور : 160 کیلومتر

چهارطاقی روستای فشتنق

( موسوم به آتشکده آذر برزین مهر )

گفته بودند که زیارتگاه است

و به جایی ست شگفت در دل کوه

بر سرم زد که روم پای پیاده به تماشاگه راز

تا که رفتم به دل کوه همه رقص فشان

و تماشا کردم

چارطاقی ست سترگ

آشیان ساخته ای از اجداد

جایگه عارف و رند است و خراباتی و مست

رسم و آئین درست

پاکی و راستی است بنیادش

قرنهاست در دل کوه

تنها هست

که به جایی نرسیدست غم و فریادش

همچو بنشسته عقابی ست به قرنها مغرور

دست ساییدم به تن دیوارش

ناله برخاست شگفتا

از دل بیمارش

بوی زرتشت به مشامم پیچید

ناگهان پرتوی از صبح اهورا به دل کوه دمید

من و اندیشه به چشمم دیدیم

چه کسانی و به زحمت

و کدامین ایمان

چارطاقش بر زمین ساخته اند بر دل کوه

با چه امید و چنان رنجیدند

بی غم و بی اندوه

علیرضا عابدیان بادی ( مهر ماه 1395 ) روستای فشتنق

علیرضا عابدیان بادی ( مهر ماه 1395 ) روستای فشتنق

پیرامون چهار طاقی روستای فشتنق ( خانه دیو )

چهارطاقی ، 

ساختمانی ست چهار گوشه با چهار گوشواره و چهار ستون و گنبدی شکل می باشد 

که آتشدان ( محل آتش ) در وسط آن قرار داشته و محل نگهداری آتش بوده است .

متولیانی خاص ، آتش را همیشه روشن نگه داشته و از خاموش بودن آن ممانعت بعمل می آورده اند .

چهارطاقیها ، 

گونه ای کوچکتر از آتشکده ها می باشند

 و چون بیشتر جنبه محلی داشته از مساحت آتشکده ها بویژ ه نسبت به طول و عرض ، کوچکتر بوده اند .

تعداد چهارطاقیها در ایران و چه در کشورهای کنونی اطراف ایران بسیار فراوان بوده اند .

 که پس از حمله مسلمانان یه سرزمین پهناور ایران از بین رفته اند 

و یا تبدیل به مخروبه و مسجد و امامزادگان گشته اند .

چهارطاقی فارغ از جنبه دینی ( مذاهب زرتشتی ) ،دارای کاربردهای فراوانی بوده 

که میتوان بعنوان مثال ، راهیابی و ستاره شناسی و تقویم و ساعات شرعی نیز از آن استفاده می شده است .

بقایای چهار طاقی روستای فشتنق ، 

ساخته شده از سنگ صخره که از اطراف ، تهیه و ملات آن نیز از آهک و ساروج است

چهار طاقی روستای فشتنق را نمیتوان آتشکده آذر برزین مهر دانست 

چه این که با توجه به دوردست بودن آن و عدم دسترسی آسان

 و عدم شهرهها و آبادیهای فراوان در اطراف آن و همچنین کوچک بودن و صعب العبور بودن 

و همچنین طیق مستندات و مدارک کافی و تاریخی و باستانشناسی ،

 شانس آتشکده آذر بُرزین مهر را ندارد .

هر چند که تاکنون آتشکده آذربُرزین مهر ( آتش ویژه کشاورزان ) است تاکنون شناسایی نشده است

 ولی نمیتوان چهارطاقی روستا را آتشکده فوق دانست .

لیک با این حال ، ابهت و عظمت آن ، مغر آدمی را به وجد آورده 

و اوقاتی پُر از شگفتی را برای گردشگران و علاقمندان به ایران باستان را فراهم می کند

لذا در نتیجه ، 

نیاکان ما نه آتش پرست ، بلکه ستایشگران نور و روشنایی بوده و حرمت و قداست آتش را هرگز از یاد نبرده اند

با توجه به مطالب فوق الذکر ، با توجه به عدم کشف محل واقعی آتشکده آذربُرزین مهر ، 

و عدم شناخت و اسناد و مدارک کافی ، جایگاه واقعی آذر برزین مهر ،

 هنوز مورد مناقشه و جای شک و تردید است .

علیرضا عابدیان بادی